Tang lễ Việt Nam không chỉ là một sự kiện buồn thương mà còn là một phần sâu sắc trong văn hóa, thể hiện lòng hiếu thảo, sự tôn kính đối với người đã khuất và tình cảm gắn bó của gia đình, dòng họ. Trải qua bao thế hệ, nghi thức tang lễ của người Việt đã hình thành một hệ thống các nghi thức phức tạp và đầy ý nghĩa. Bài viết này sẽ là cẩm nang chi tiết, từng bước khám phá thủ tục tang lễ của người Việt, giúp bạn hiểu rõ hơn về những truyền thống quý báu này.

Giới thiệu chung về tang lễ Việt Nam

Trong bức tranh văn hóa Việt Nam, đám tang ở Việt Nam không chỉ là một khoảnh khắc tiễn biệt, mà còn là một hành trình tâm linh, nơi người sống thể hiện lòng thành kính đối với người đã khuất, đồng thời tìm kiếm sự an ủi và xoa dịu nỗi đau mất mát. Mỗi thủ tục tang lễ của người Việt, từ việc chuẩn bị trang phục tang lễ của người Việt đến các nghi lễ an táng, đều mang trong mình những ý nghĩa sâu sắc, phản ánh quan niệm về cuộc sống, cái chết và thế giới bên kia.

Phong tục tang lễ của người Việt không phải là một chuỗi hành động khô khan, mà là một câu chuyện được kể bằng những nghi lễ, những biểu tượng và những lời cầu nguyện. Đó là câu chuyện về sự chia ly, nhưng cũng là câu chuyện về tình yêu thương, sự đoàn kết và niềm tin vào một thế giới khác. Tang lễ là một phần không thể tách rời của văn hóa Việt Nam, là sợi dây vô hình kết nối quá khứ, hiện tại và tương lai, là nơi những giá trị truyền thống được trao truyền và gìn giữ.

Phong tục tang lễ của người Việt

13 nghi thức tang lễ của người Việt

Dưới đây là 13 nghi thức tiêu biểu trong tang lễ của người Việt, được thực hiện theo một trình tự nhất định, thể hiện sự chu đáo và lòng thành kính của gia quyến:

Lập bàn thờ vong

Ngay sau khi người thân qua đời, việc lập bàn thờ vong là một trong những thủ tục tang lễ của người Việt đầu tiên và quan trọng nhất. Bàn thờ thường được đặt ở vị trí trang trọng trong nhà, hướng ra cửa chính, với bài vị (hoặc di ảnh), bát nhang, đèn nến, hoa quả tươi và các vật phẩm cúng khác. Đây là nơi linh hồn người mất ngự tạm, chứng giám lòng thành của con cháu trong suốt những ngày diễn ra đám tang.

Lập bàn thờ xong ngay sau khi người thân qua đời

Trùng tang: Hóa giải điềm xấu

Theo phong tục tang lễ của người Việt, thời điểm người mất (ngày, giờ) có thể mang yếu tố "trùng tang", ảnh hưởng không tốt đến những người thân còn lại. Vì vậy, trùng tang là một thủ tục xem xét kỹ lưỡng yếu tố này, thường nhờ đến sự tư vấn của thầy cúng hoặc người có kinh nghiệm để tìm cách hóa giải, trấn yểm (ví dụ: sử dụng bùa chú, chôn cất đặc biệt), nhằm tránh những điều không may cho gia đình.

Theo phong tục tang lễ của người Việt, thời điểm người mất (ngày, giờ) có thể mang yếu tố "trùng tang"

Hạ tịch

Hạ tịch là thủ tục đặt thi thể người mất xuống chiếu trải trên nền nhà (hoặc một vị trí thấp hơn giường) một khoảng thời gian ngắn trước khi đưa vào quan tài. Phong tục tang lễ của người Việt này mang ý nghĩa tượng trưng cho việc "sinh ở đất, về với đất", thể hiện sự trở về với cội nguồn và mong muốn người mất được thanh thản, sớm siêu thoát.

Hạ tịch là thủ tục đặt thi thể người mất xuống chiếu trải trên nền nhà (hoặc một vị trí thấp hơn giường) một khoảng thời gian ngắn

Cáo phó

Cáo phó là văn bản thông báo chính thức và trang trọng về sự qua đời của người thân. Thủ tục tang lễ của người Việt này được thực hiện bằng cách gửi thư, điện thoại, tin nhắn đến bạn bè, họ hàng, đồng nghiệp và dán tại nơi tổ chức đám tang. Nội dung cáo phó thường bao gồm tên người mất, ngày tháng năm sinh và mất, thông tin về gia quyến, thời gian tổ chức các nghi lễ (nhập quan, di quan, an táng), địa điểm tổ chức và lời mời viếng.

Liệm và nhập quan

Liệm là thủ tục vệ sinh thi thể người mất một cách cẩn thận, sau đó mặc trang phục tang lễ của người Việt. Trang phục tang lễ cho người đã khuất thường là những bộ quần áo mới, đẹp nhất mà người đó yêu thích hoặc những bộ trang phục truyền thống. Sau khi liệm, thi hài được nhẹ nhàng đặt vào quan tài (nhập quan). Quá trình này thể hiện sự tôn trọng và tình cảm của người sống đối với người đã khuất.

Sau khi liệm, thi hài được nhẹ nhàng đặt vào quan tài

Phúng điếu

Phúng điếu là hành động của những người đến viếng đám tang, thể hiện sự chia sẻ nỗi buồn, an ủi, động viên gia quyến vượt qua mất mát. Thủ tục tang lễ của người Việt này bao gồm việc thắp hương, chia sẻ lời chia buồn và gửi vòng hoa, tiền phúng viếng (đặt trong phong bì) để hỗ trợ gia đình trang trải chi phí tang lễ.

Thùng phúng điếu tại tang lễ

Thổi kèn giải

Thổi kèn giải là một phong tục tang lễ của người Việt đặc trưng ở một số vùng miền. Tiếng kèn, tiếng trống và các nhạc cụ khác được sử dụng để tạo không khí trang nghiêm, buồn bã trong suốt đám tang, đặc biệt là trong quá trình di quan, như một lời tiễn đưa người đã khuất về nơi an nghỉ cuối cùng.

Thổi kèn giải là một phong tục tang lễ của người Việt đặc trưng ở một số vùng miền

Di quan

Di quan là thủ tục tang lễ của người Việt di chuyển quan tài từ nhà tang đến nơi an táng (nghĩa trang hoặc nhà hỏa táng). Quá trình này thường được thực hiện vào giờ tốt, có sự tham gia của đông đảo người thân, bạn bè, đội khiêng quan tài và các nghi lễ dẫn đường.

Di quan là thủ tục tang lễ của người Việt di chuyển quan tài từ nhà tang đến nơi an táng 

Mở cửa mả

Mở cửa mả là một phong tục tang lễ của người Việt diễn ra sau khi an táng (thường vào ngày thứ 3). Gia đình sẽ ra thăm mộ, mang theo hoa quả, nhang đèn và các vật phẩm cúng. Tại đây, gia đình thực hiện các công việc:

• Dọn dẹp mộ phần: Lau chùi sạch sẽ bia mộ, nhổ cỏ, vun đất cho mộ.
• Cúng bái: Đặt lễ vật, thắp hương, đọc văn khấn để báo cáo với người đã khuất về tình hình gia đình và cầu mong sự bình an.
• Kiểm tra tình trạng mộ: Đảm bảo mộ không bị sụt lún, hư hỏng, nếu có vấn đề sẽ tiến hành sửa chữa.

Mở cửa mả là một phong tục tang lễ của người Việt diễn ra sau khi an táng

Chung thất

Lễ chung thất, hay lễ cúng 49 ngày, là một trong những lễ cúng quan trọng trong tang lễ Việt Nam. Theo quan niệm Phật giáo, sau khi mất 49 ngày, linh hồn người mất sẽ trải qua giai đoạn phán xét, quyết định việc tái sinh vào cõi nào. Gia đình tổ chức lễ cúng để:

• Cầu nguyện siêu thoát: Đọc kinh, niệm Phật, mời thầy cúng hoặc sư thầy đến làm lễ để cầu nguyện cho linh hồn người thân được siêu thoát, sớm vãng sinh về cõi lành.
• Giải oan nghiệp: Cúng dường, làm việc thiện để tích đức, giúp người đã khuất giải trừ nghiệp chướng.
• Tưởng nhớ và bày tỏ lòng thành: Chuẩn bị mâm cúng với các món ăn chay hoặc món ăn người mất yêu thích, thể hiện sự tưởng nhớ và lòng thành kính.

Lễ chung thất, hay lễ cúng 49 ngày, là một trong những lễ cúng quan trọng trong tang lễ Việt Nam

Tuần tốt khóc

Lễ tuần tốt khóc, hay còn gọi là lễ cúng 100 ngày, là một nghi thức quan trọng thể hiện sự tưởng nhớ và lòng thành kính của gia đình đối với người đã khuất. Vào ngày này, gia đình sẽ chuẩn bị mâm cúng với đầy đủ các món ăn truyền thống, hoa quả, nhang đèn, và mời họ hàng, bạn bè đến dự. Đây là dịp để mọi người cùng nhau ôn lại những kỷ niệm đẹp về người đã khuất, chia sẻ những câu chuyện, những kỷ niệm đáng nhớ. Đồng thời, đây cũng là thời gian để gia đình chia sẻ nỗi đau mất mát, động viên nhau vượt qua giai đoạn khó khăn và cùng nhau hướng đến tương lai.

Lễ tuần tốt khóc, hay còn gọi là lễ cúng 100 ngày

Giỗ đầu

Giỗ đầu, hay còn gọi là lễ tiểu tường, đánh dấu một năm ngày mất của người thân. Đây là một dấu mốc quan trọng trong tang lễ Việt Nam, thường được tổ chức trang trọng hơn các lễ cúng trước đó. Gia đình sẽ chuẩn bị mâm cúng thịnh soạn, mời họ hàng, bạn bè đến dự, cùng nhau tưởng nhớ và cầu nguyện cho người đã khuất. Trong buổi lễ, gia đình sẽ ôn lại những kỷ niệm đẹp, kể lại những câu chuyện về người đã khuất, thể hiện sự tưởng nhớ sâu sắc và lòng thành kính. Đây cũng là dịp để gia đình bày tỏ lòng biết ơn đối với những người đã đến chia sẻ nỗi buồn và động viên gia đình trong suốt một năm qua.

Giỗ đầu, hay còn gọi là lễ tiểu tường

Mãn tang

Lễ mãn tang (xả tang), hay còn gọi là lễ đại tường, là lễ cuối cùng trong chuỗi nghi thức tang lễ truyền thống của người Việt, thường được tổ chức sau 2 hoặc 3 năm kể từ ngày mất (tùy theo phong tục từng vùng miền và quan niệm gia đình). Đây là dấu hiệu chính thức kết thúc thời gian chịu tang của gia đình, đánh dấu sự trở lại cuộc sống bình thường. Trong lễ mãn tang, gia đình sẽ chuẩn bị mâm cúng, mời họ hàng đến dự, hóa vàng mã và đốt đồ dùng cho người đã khuất. Sau đó, người thân trong gia đình sẽ bỏ tang phục, trở lại sinh hoạt bình thường. Lễ mãn tang thể hiện sự chấp nhận và vượt qua nỗi đau mất mát, đồng thời là sự tiễn biệt cuối cùng dành cho người đã khuất, mong muốn người đã khuất được an nghỉ nơi chín suối.

Lễ mãn tang, hay còn gọi là lễ đại tường

Tham khảo thêm:  Cẩm nang A-Z về để tang: Từ ý nghĩa đến những điều cần tránh

Trang phục tang lễ của người Việt

Trong văn hóa Việt Nam, trang phục tang lễ không chỉ là quần áo mặc trong đám tang mà còn mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện sự tôn kính và lòng thành kính đối với người đã khuất. Trang phục này không chỉ đơn thuần là quần áo mà còn bao gồm các phụ kiện đi kèm, mỗi chi tiết đều mang ý nghĩa riêng biệt.

Trang phục tang lễ truyền thống của người Việt thường có màu trắng là màu sắc chủ đạo, tượng trưng cho sự tang tóc, đau buồn và sự thuần khiết. Chất liệu thường được sử dụng là vải xô, vải gai hoặc các loại vải thô, thể hiện sự giản dị, mộc mạc. Kiểu dáng trang phục tang lễ thường đơn giản, không cầu kỳ, thể hiện sự trang nghiêm và tôn trọng.

Các loại trang phục tang lễ bao gồm áo tang, thường được may bằng vải xô hoặc vải gai, có kiểu dáng đơn giản, thường là áo dài hoặc áo thụng. Khăn tang, thường được làm bằng vải trắng, có hình chữ nhật hoặc hình tam giác, được đội trên đầu. Mũ rơm, thường được đội bởi con trai trưởng hoặc cháu đích tôn, thể hiện sự hiếu thảo và trách nhiệm. Gậy chống, thường được sử dụng bởi con trai trưởng hoặc cháu đích tôn, thể hiện sự chống đỡ, nâng niu người đã khuất. Dây chuối, thường được thắt ngang bụng, thể hiện sự đau buồn và tang tóc.

Trang phục tang lễ truyền thống của người Việt

Trang phục tang lễ cho các thành viên trong gia đình cũng có sự khác biệt. Con trai trưởng thường mặc áo tang, đội mũ rơm, chống gậy, thắt dây chuối. Con dâu mặc áo tang, đội khăn tang, che mặt bằng khăn voan. Cháu nội và cháu ngoại mặc áo tang, đội khăn tang, nhưng cháu ngoại có thể có dấu hiệu phân biệt trên khăn tang. Ngày nay, trang phục tang lễ đã có nhiều thay đổi, đơn giản và phù hợp hơn với điều kiện hiện đại. Tuy nhiên, vẫn giữ được nét trang nghiêm và lòng thành kính.Một số gia đình có thể chọn mặc trang phục màu đen hoặc màu sẫm thay vì màu trắng.

Với tất cả những thông tin chi tiết về nghi thức tang lễ của người Việt mà Bồng Lai Viên chia sẻ, hy vọng rằng quý độc giả đã có cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn về một phần quan trọng trong văn hóa Việt Nam. Phong tục tang lễ của người Việt không phải là một chuỗi hành động khô khan, mà là một câu chuyện được kể bằng những nghi lễ, những biểu tượng và những lời cầu nguyện. Đó là câu chuyện về sự chia ly, nhưng cũng là câu chuyện về tình yêu thương, sự đoàn kết và niềm tin vào một thế giới khác.