Lễ mở cửa mả, một nghi thức truyền thống sâu sắc trong văn hóa tang lễ Việt Nam, đặc biệt ở miền Nam, không chỉ là một thủ tục thông thường mà còn chứa đựng những ý nghĩa tâm linh và nhân văn sâu sắc. Bạn đã bao giờ thắc mắc về nguồn gốc, ý nghĩa thực sự của lễ mở cửa mả? Cẩm nang chi tiết từ A đến Z mà Bồng Lai Viên chia sẻ dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ về nghi lễ quan trọng này, từ mục đích "mở đường" cho linh hồn người đã khuất đến những lễ vật cúng mở cửa mả cần chuẩn bị và những lưu ý quan trọng không thể bỏ qua.

Lễ mở cửa mả là gì?

Lễ mở cửa mả, hay còn được gọi bằng những tên khác như lễ tam chiêu hoặc khai mộ, là một phần không thể thiếu trong phong tục tang lễ truyền thống của người Việt, đặc biệt phổ biến ở miền Nam. Nghi lễ này thường được cử hành vào ngày mở cửa mả, tức là khoảng ba ngày sau khi người thân được an táng. Tuy nhiên, trong những trường hợp đặc biệt, tùy thuộc vào điều kiện gia đình và hoàn cảnh khách quan, thời gian cử hành lễ mở cửa mả có thể linh hoạt hơn, miễn là vẫn chọn được giờ hoàng đạo tốt để tiến hành nghi lễ. 

Mục đích sâu xa của lễ mở cửa mả là "mở đường" dẫn lối cho linh hồn người đã khuất có thể rời khỏi nơi yên nghỉ ban đầu, tìm về với gia đình để con cháu hương khói hoặc tiếp tục hành trình siêu thoát đến một cõi an lành hơn. Nhiều người vẫn thắc mắc "ngày mở cửa mả người chết có về không?", và theo quan niệm dân gian, nghi lễ này chính là sự chuẩn bị cho sự trở về tạm thời của linh hồn. Để thực hiện lễ mở cửa mả một cách trang trọng, gia đình cần chuẩn bị mâm cúng mở cửa mả đầy đủ lễ vật cúng mở cửa mả, bao gồm hương, hoa, trái cây, vàng mã và các vật phẩm tượng trưng khác.

Ý nghĩa của lễ mở cửa mả

Lễ Mở Cửa Mả, hay còn được biết đến với tên gọi trang trọng là lễ Tam Chiêu hoặc Khai Mộ, giữ một vị thế đặc biệt quan trọng trong hệ thống các nghi thức tang lễ truyền thống của người Việt, đặc biệt là ở khu vực miền Nam. Không đơn thuần là một thủ tục mang tính hình thức, nghi lễ này chứa đựng những tầng ý nghĩa sâu sắc về mặt tâm linh, thể hiện sự kết nối thiêng liêng giữa người sống và người đã khuất, đồng thời phản ánh những giá trị nhân văn sâu sắc trong văn hóa dân tộc.

Ý nghĩa của lễ mở cửa mả đối với vong linh

Trong tín ngưỡng dân gian, Lễ Mở Cửa Mả đóng vai trò như một nghi thức chuyển giao quan trọng cho vong linh. Người ta tin rằng, sau những ngày đầu tiên rời bỏ thể xác, linh hồn vẫn còn luyến luyến với dương gian, chưa hoàn toàn ý thức được sự thay đổi. Lễ Mở Cửa Mả được thực hiện với niềm tin sẽ giúp linh hồn thức tỉnh, nhận biết được con đường tiếp theo trong hành trình về cõi vĩnh hằng. Các nghi thức, từ việc đọc văn khấn trang trọng đến việc đốt vàng mã và chuẩn bị những vật phẩm tượng trưng, đều mang ý nghĩa dẫn dắt, xua tan những u tối và mở ra một tương lai tươi sáng hơn cho linh hồn. Đây là sự thể hiện lòng thành kính và mong muốn những điều tốt đẹp nhất sẽ đến với người đã khuất ở thế giới bên kia.

Ý nghĩa mở cửa mả đối  với người thân

Đối với người thân, lễ mở cửa mả mang nhiều ý nghĩa về mặt tâm lý và tình cảm. Đây là dịp để con cháu bày tỏ lòng thương tiếc, sự biết ơn đối với công ơn sinh thành và dưỡng dục của người đã khuất. Việc thực hiện đầy đủ các nghi lễ giúp người thân cảm thấy an lòng vì đã làm những điều tốt nhất cho người đã khuất, đồng thời giúp họ vơi bớt nỗi đau mất mát và có cơ hội chia sẻ những ký ức, tình cảm và lời tiễn biệt cuối cùng. Lễ mở cửa mả còn là thời điểm để gia đình, họ hàng sum họp, chia sẻ nỗi buồn và động viên nhau vượt qua giai đoạn khó khăn, củng cố tình cảm gia đình và dòng tộc.

Mở cửa mả cần những gì?

Để thực hiện lễ mở cửa mả một cách trang trọng và đầy đủ ý nghĩa tâm linh, gia đình cần chuẩn bị kỹ lưỡng những vật phẩm sau:

Lễ vật cúng mở cửa mả

Để chuẩn bị cho lễ mở cửa mả, gia đình cần sắm sửa những vật phẩm sau: lễ vật cúng mở cửa mả bao gồm hương, hoa, nến, nhang, trái cây tươi (thường là ngũ quả), xôi (xôi trắng hoặc xôi gấc), chè (chè đậu xanh hoặc chè trôi nước), bộ tam sênh (trứng luộc, tôm luộc, thịt luộc), nước sạch, rượu trắng, trà, vàng mã (tiền giấy, vàng thỏi, quần áo giấy), bánh kẹo, và tùy theo vùng miền có thể thêm cơm trắng (3 bát úp), canh (1 bát nhỏ), muối, gạo (mỗi thứ một đĩa nhỏ). Bên cạnh đó, vàng mã thường được bày trên mâm cúng mở cửa mả cùng với các lễ vật khác trước khi được đốt vào cuối nghi lễ. Số lượng và loại vàng mã có thể thay đổi tùy theo điều kiện kinh tế và phong tục của từng gia đình và địa phương.

Cây thang

Cây thang là một vật phẩm mang đậm ý nghĩa tượng trưng trong lễ mở cửa mả, thường được chế tác thủ công từ những vật liệu gần gũi với đời sống như tre hoặc bẹ chuối. Chi tiết về số bậc thang cũng được quy định theo giới tính của người đã khuất, với quan niệm truyền thống là nam thường bảy bậc và nữ thường chín bậc. Cây thang không chỉ là một vật thể đơn thuần mà được xem như một phương tiện kết nối giữa hai thế giới, tượng trưng cho con đường dẫn lên trời hoặc một sự hỗ trợ cụ thể để linh hồn người mất có thể "leo" lên khỏi mộ, rời bỏ nơi an nghỉ dưới lòng đất và tiếp tục hành trình siêu thoát. Hình ảnh chiếc thang còn gợi lên ý niệm về sự thăng tiến, sự giải thoát khỏi những ràng buộc trần gian và hành trình tiếp theo của linh hồn đến một cảnh giới khác.

Cây lao hoặc cây mía

Cây lao vót nhọn hoặc cây mía lau còn nguyên ngọn là những vật phẩm mang ý nghĩa tượng trưng về sự chống đỡ và dẫn đường trong lễ mở cửa mả. Được dựng cẩn thận bên cạnh mộ phần, cây lao hoặc cây mía được xem như chiếc gậy chống, một điểm tựa vững chắc giúp người đã khuất có thể vịn vào để đi lại và vượt qua những khó khăn trên hành trình sang thế giới bên kia. Hình ảnh chiếc gậy còn gợi lên sự mạnh mẽ, ý chí và sự hỗ trợ từ những người thân còn sống. Việc đặt cây lao hoặc cây mía thể hiện mong muốn người đã khuất sẽ có đủ sức mạnh và sự dẫn dắt để tiến bước một cách thuận lợi trên con đường mới.

Con gà trống

Con gà trống là một vật phẩm đặc biệt và không thể thiếu trong lễ mở cửa mả, thường là một con gà khỏe mạnh, mới tập gáy hoặc trong một số trường hợp có thể thay thế bằng chim phóng sinh. Nghi thức dắt con gà trống (hoặc thả chim) đi vòng quanh mộ ba lần mang một ý nghĩa sâu sắc trong tín ngưỡng dân gian. Tiếng gáy của con gà trống được tin là có khả năng đánh thức linh hồn người đã khuất, giúp họ tỉnh táo, nhận biết được sự tiễn đưa của người thân và phương hướng trên con đường mình cần đi. Hình ảnh con gà trống với tiếng gáy vang vọng còn tượng trưng cho sự khởi đầu mới, sự xua tan bóng tối và hướng đến ánh sáng. Nghi thức này thể hiện mong muốn linh hồn người đã khuất sẽ sớm tỉnh giấc và bắt đầu hành trình mới một cách suôn sẻ.

Ba ống trúc

Ba ống trúc nhỏ, thường có chiều dài khoảng 40cm, được chế tác cẩn thận với một đầu vót nhọn để dễ dàng cắm xuống đất, đầu còn lại được sử dụng để đựng gạo, muối và nước, sau đó được bịt kín bằng nilon. Ba ống trúc này mang ý nghĩa tượng trưng sâu sắc, liên quan đến quan niệm dân gian về "tam hồn" của con người. Gạo, muối và nước đựng trong ống trúc thể hiện những nhu cầu cơ bản và thiết yếu cho sự sống, dù ở bất kỳ thế giới nào. Việc chuẩn bị và cắm ba ống trúc bên cạnh mộ phần thể hiện sự quan tâm chu đáo của người thân đến những nhu cầu tối thiểu của linh hồn người đã khuất, đồng thời cầu mong họ sẽ không thiếu thốn và có một cuộc sống an lành ở thế giới bên kia.

Lưu ý quan trọng khi làm lễ mở cửa mả

Để đảm bảo lễ mở cửa mả diễn ra một cách trọn vẹn, trang trọng và đúng theo các phong tục truyền thống, gia đình cần đặc biệt chú ý đến từng khía cạnh của quá trình chuẩn bị và thực hiện. Dưới đây là phân tích chi tiết hơn về những lưu ý quan trọng:

Thời gian thực hiện: Theo truyền thống, lễ mở cửa mả thường được tiến hành vào buổi sáng sớm của ngày thứ ba sau khi an táng. Tuy nhiên, như đã đề cập, thời gian có thể linh hoạt tùy theo hoàn cảnh gia đình, đặc biệt nếu có người thân ở xa. Quan trọng là chọn được giờ hoàng đạo tốt để thực hiện nghi lễ.
Người thực hiện: Thông thường, con cháu trong gia đình sẽ trực tiếp tham gia vào việc chuẩn bị và thực hiện các nghi thức. Nếu không am hiểu về cách cúng mở cửa mã và bài cúng mở cửa mả, gia đình có thể mời thầy cúng có kinh nghiệm để hướng dẫn và chủ trì buổi lễ.
Bài cúng mở cửa mả (văn khấn): Bài cúng mở cửa mả cần được chuẩn bị cẩn thận, thể hiện lòng thành kính, sự tưởng nhớ và những lời cầu nguyện tốt đẹp dành cho người đã khuất. Nếu mời thầy cúng, họ sẽ đảm nhận việc này. Nếu tự làm lễ, gia đình có thể tìm hiểu các bài cúng mở cửa mả mẫu hoặc soạn bài văn khấn theo tâm nguyện của gia đình.
Thái độ trang nghiêm: Trong suốt quá trình diễn ra lễ mở cửa mả, mọi người cần giữ thái độ trang nghiêm, thành kính, tránh nói chuyện ồn ào, cười đùa hoặc làm những việc thiếu tôn trọng.

Lễ mở cửa mả không chỉ là một nghi lễ tang lễ mà còn là cầu nối giữa thế giới người sống và người đã khuất, có thể hiện lòng thành kính và tình cảm của con cháu đối với tổ tiên. Qua cẩm nang chi tiết từ Bồng Lai Viên, hy vọng bạn đã có cái nhìn sâu sắc hơn về ý nghĩa và cách thực hiện lễ mở cửa mả. Hãy chuẩn bị thật chu đáo để nghi lễ diễn ra trang quan trọng, mang lại sự vui lòng cho cả gia đình và linh hồn người đã khuất.

Tham khảo thêm:

• Cầu siêu: Ý nghĩa, các bài kinh phổ biến và văn khấn đúng pháp
• Cẩm nang hướng dẫn cúng cơm cho người mới mất
• Cẩm nang hướng dẫn cách sắm lễ cúng đám tang
• Cúng giỗ đầu là gì? Hướng dẫn cúng chi tiết