Mất đi một người thân là nỗi đau lớn nhất trong cuộc đời, và việc tiễn biệt họ về thế giới bên kia là một hành trình đầy thiêng liêng và ý nghĩa. Trong kho tàng phong tục tang ma của người Việt, lễ mở cửa mả là một nghi thức đặc biệt quan trọng, thể hiện sự hiếu kính và mong muốn của con cháu giúp người đã khuất được siêu thoát. Vậy phong tục mở cửa mả là gì và tại sao nghi lễ này lại có sức ảnh hưởng lớn đến số phận của vong linh? Bài viết này sẽ giúp bạn giải đáp mọi thắc mắc, từ nguồn gốc, ý nghĩa sâu xa cho đến thủ tục mở cửa mã đúng chuẩn. Cùng Bồng Lai Viên tìm hiểu chi tiết về tục mở cửa mả, để mỗi hành động của bạn đều chứa đựng lòng thành kính, giúp người thân được an nghỉ nơi cõi vĩnh hằng.

Mở cửa mả là gì?

Theo quan niệm dân gian, mở cửa mả là một nghi thức tâm linh quan trọng, được thực hiện sau lễ an táng người đã khuất. Đây là nghi lễ nhằm khai mở con đường tâm linh, giúp linh hồn người mất không còn bị vướng víu tại nơi chôn cất, mà có thể tự do đi lại và siêu thoát. Nghi lễ này được xem như một lời động viên và một sự giúp đỡ cuối cùng của người sống dành cho người đã khuất, với niềm tin rằng sau khi cánh cửa mả được mở, linh hồn sẽ nhẹ nhàng tìm về cõi vĩnh hằng.

Nguồn gốc và ý nghĩa phong tục mở cửa mả

Nguồn gốc của phong tục mở cửa mả xuất phát từ tín ngưỡng dân gian, gắn liền với quan niệm “trần sao âm vậy”. Nó xuất phát từ niềm tin rằng sau khi chết, linh hồn sẽ nương vào thể xác hoặc nơi chôn cất trong một thời gian nhất định. Nếu cửa mả không được mở, linh hồn có thể bị mắc kẹt, không thể siêu thoát hay về thăm con cháu.

Ý nghĩa tâm linh của nghi lễ này rất sâu sắc. Nó không chỉ là sự tiếp nối của lòng hiếu thảo, mà còn là một cách để con cháu cầu nguyện, mong cho ông bà, cha mẹ được an nghỉ. Hành động mở cửa mả mang tính tượng trưng cao, thể hiện mong muốn chân thành của người sống trong việc giúp đỡ người thân đã đi xa, giúp họ rũ bỏ mọi vướng bận trần thế, từ đó dễ dàng tái sinh vào một kiếp sống tốt đẹp hơn.

Thời gian tổ chức lễ mở cửa mả chuẩn phong tục

Theo phong tục truyền thống, lễ mở cửa mả thường được tiến hành vào ngày thứ ba sau khi chôn cất, tức là sau ba ngày kể từ khi làm lễ hạ huyệt. Quan niệm dân gian cho rằng, sau 3 ngày, vong linh đã bắt đầu ổn định và việc "mở cửa" lúc này sẽ giúp họ siêu thoát, không còn bị vướng bận nơi trần thế. Bên cạnh đó, một số vùng miền hoặc theo quan niệm của một số dòng họ, tục mở cửa mả còn có thể được thực hiện vào những thời điểm khác như sau 49 ngày (thất thập cửu nhật) hoặc 100 ngày (tốt khốc). Cách tính này thường dựa trên giáo lý nhà Phật, tin rằng đây là khoảng thời gian vong linh trải qua các giai đoạn để đầu thai sang kiếp khác.

Hướng dẫn chi tiết thủ tục mở cửa mã đúng chuẩn

Để thực hiện thủ tục mở cửa mã một cách trọn vẹn và thể hiện được lòng thành kính, gia chủ cần chuẩn bị chu đáo về lễ vật và nắm rõ quy trình thực hiện. Dưới đây là hướng dẫn chi tiết cho nghi lễ quan trọng này.

Lễ vật cần chuẩn bị

Lễ vật dâng cúng trong tục mở cửa mả cần được sắm sửa đầy đủ và trang trọng, thường bao gồm hai mâm cúng: một tại gia và một tại mộ. Mâm cúng tại nhà là để báo cáo với gia tiên, thường gồm hương hoa, trầu cau, nước sạch, mâm ngũ quả, xôi chè, và một mâm cơm chay (hoặc mâm cơm mặn tùy theo tập quán địa phương và hoàn cảnh gia đình).

Mâm cúng tại mộ phần cần được chuẩn bị kỹ lưỡng hơn. Ngoài các lễ vật cơ bản như hương, hoa, quả, xôi chè, rượu trắng, nước, trầu cau, cần có thêm một mâm cơm (có thể là cơm chay hoặc cơm mặn với các món đơn giản, thanh tịnh). Đặc biệt không thể thiếu vàng mã, bao gồm tiền vàng, quần áo giấy, giày dép giấy, và quan trọng nhất là một con ngựa giấy cùng người hầu để vong linh có phương tiện di chuyển về thế giới bên kia.

Quy trình thực hiện

Quy trình thủ tục mở cửa mã được tiến hành theo một trình tự nghiêm trang và thành kính. Trước tiên, gia đình phải làm lễ cúng báo cáo Tổ tiên tại bàn thờ gia tiên trong nhà, xin phép được tiến hành nghi lễ. Sau đó, toàn thể gia quyến di chuyển ra nghĩa trang, nơi an táng người đã khuất. Tại phần mộ, người chủ lễ (thường là trưởng họ, con trưởng hoặc thầy cúng) sẽ bày biện lễ vật lên một chiếc chiếu nhỏ hoặc bàn trải trước mộ. Việc đầu tiên là thắp hương, đèn và khấn xin phép các vị Thổ thần, Thổ địa cai quản khu vực nghĩa trang, trình báo về việc gia đình sẽ làm lễ mở cửa mả.

Tiếp theo, chủ lễ sẽ đọc to bài văn khấn mở cửa mả, nói rõ ngày tháng, lý do, mong muốn của gia quyến và cầu xin sự siêu thoát cho vong linh. Trong lúc đọc văn khấn, không khí cần được giữ yên tĩnh, mọi người hướng về phần mộ với thái độ trang nghiêm. Sau khi khấn xong, con cháu lần lượt tiến lên trước mộ lạy tạ. Cuối cùng, gia đình tiến hành đốt vàng mã, bài văn khấn và các đồ dùng giấy đã chuẩn bị. Khi hương cháy gần hết, mọi người thu dọn, xin hạ lễ và ra về trong im lặng, hoàn tất phong tục mở cửa mả một cách viên mãn.

Những lưu ý khi thực hiện nghi lễ mở cửa mả

Việc thực hiện nghi lễ mở cửa mả không chỉ cần sự chuẩn bị chu đáo về lễ vật mà còn đòi hỏi gia chủ phải lưu ý những quy tắc ứng xử và nguyên tắc tâm linh quan trọng để đảm bảo nghi thức diễn ra trang nghiêm, thành kính và đúng phong tục mở cửa mả. Dưới đây là những điều cần đặc biệt chú ý:

Thứ nhất, về trang phục và tác phong. Tất cả những người tham dự thủ tục mở cửa mã nên mặc trang phục chỉnh tề, kín đáo, ưu tiên màu sắc trầm tối như đen, trắng, xám hoặc nâu để thể hiện sự tôn trọng và trang nghiêm. Trong suốt quá trình diễn ra tục mở cửa mả, mọi người cần giữ thái độ thành kính, tránh cười đùa, nói chuyện riêng ồn ào hoặc có những hành vi thiếu nghiêm túc.

Thứ hai, về thành phần tham dự. Nghi lễ này mang tính chất gia tộc, do đó chỉ nên có sự tham gia của những người thân thiết trong gia đình và dòng họ. Việc hạn chế người ngoài tham dự giúp duy trì không khí thiêng liêng, tránh những điều xúc phạm hoặc năng lượng không phù hợp ảnh hưởng đến buổi lễ. Phụ nữ mang thai hoặc trẻ nhỏ quá bé thường được khuyên không nên tham dự để tránh những tác động tâm lý không cần thiết.

Thứ ba, về việc thực hiện nghi thức. Gia chủ cần đảm bảo rằng thủ tục mở cửa mã được tiến hành đúng trình tự, từ khâu cúng báo tại gia đến nghi thức tại mộ. Khi đốt vàng mã, cần thực hiện cẩn thận tại nơi quy định, đảm bảo an toàn phòng cháy chữa cháy, đồng thời đốt cháy hoàn toàn để những lễ vật này có thể "đến tay" người đã khuất một cách trọn vẹn.

Thứ tư, về thái độ sau nghi lễ. Sau khi hoàn tất tục mở cửa mả, gia đình nên ra về ngay mà không ngoái lại hoặc dừng chân quá lâu tại nghĩa trang. Hành động này mang ý nghĩa tượng trưng cho việc khép lại quá khứ đau thương, mong người đã khuất an nghỉ và phù hộ cho con cháu. Khi về đến nhà, mọi người có thể cùng nhau thụ lộc để lấy may mắn và kết thúc một ngày trọng đại.

Cuối cùng, việc tuân thủ các tập quán địa phương là vô cùng quan trọng. Phong tục mở cửa mả có thể có những điểm khác biệt nhỏ giữa các vùng miền. Do đó, gia chủ nên tìm hiểu kỹ hoặc tham vấn ý kiến của các bậc cao niên trong dòng họ, địa phương để thực hiện nghi lễ cho phù hợp, tránh những sai sót không đáng có.

Hy vọng rằng những chia sẻ của Bồng Lai Viên trên đây đã giúp bạn hiểu rõ hơn về phong tục mở cửa mả cùng những ý nghĩa sâu xa của nghi lễ này. Phong tục mở cửa mả là một nét đẹp văn hóa truyền thống chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc, thể hiện mối liên hệ thiêng liêng giữa người còn sống và người đã khuất. Việc thực hiện thủ tục mở cửa mã đúng cách không chỉ giúp vong linh siêu thoát mà còn mang lại sự thanh thản cho những người ở lại.

Tham khảo thêm:

• Hướng dẫn chi tiết nghi thức tang lễ của người Việt Nam
• Cách vái lạy khi đi viếng đám tang chuẩn phong tục
• Cẩm nang văn cúng đám tang chi tiết từ A đến Z