Trong dòng chảy văn hóa tâm linh phong phú của người Việt, nghi thức tang ma luôn ẩn chứa những giá trị sâu sắc, thể hiện sự kính trọng của người sống đối với người đã khuất. Trong số đó, phong tục trở mình cho người chết là một tập quán đặc biệt, ít được biết đến nhưng lại mang ý nghĩa vô cùng thiêng liêng. Tục trở mình cho người chết không chỉ là một hành động vật lý mà còn gửi gắm niềm tin vào sự siêu thoát và lòng hiếu thảo của con cháu. Trong bài viết này Bồng Lai Viên sẽ cùng quý độc giả khám phá định nghĩa, ý nghĩa sâu sắc và hướng dẫn cách thực hiện phong tục trở mình cho người chết sao cho đúng chuẩn, đồng thời chỉ ra những điều cần kiêng kỵ khi thực hiện phong tục này.

Ý nghĩa của phong tục trở mình cho người chết

Trong nghi lễ tang ma truyền thống của người Việt, mỗi tập tục đều mang một ý nghĩa tâm linh và nhân văn sâu sắc. Trong số đó, phong tục trở mình cho người chết, hay còn gọi là tục trở mình cho người chết, là một hành động đặc biệt, thường được thực hiện ngay sau khi người thân trút hơi thở cuối cùng. Tập tục này không chỉ đơn thuần là một động tác vật lý mà còn chứa đựng niềm tin sâu sắc của người sống về hành trình của linh hồn và lòng hiếu thảo của con cháu.

Theo tín ngưỡng dân gian và một phần ảnh hưởng từ Phật giáo, khi một người qua đời, linh hồn vẫn còn có thể vương vấn, chấp trước vào thân xác vật lý. Hành động xoay trở nhẹ nhàng thân thể người đã khuất được tin rằng sẽ giúp vong linh nhận ra rằng họ đã lìa trần, không còn bị ràng buộc bởi thể xác. Điều này tạo điều kiện cho linh hồn được giải thoát một cách nhẹ nhàng hơn, không bị "mắc kẹt" trong cõi trần gian, từ đó có thể siêu thoát và bắt đầu một hành trình mới ở thế giới bên kia một cách thanh thản. Nó như một "lời nhắc nhở" cuối cùng, một sự "đánh thức" để linh hồn không còn quyến luyến, giảm bớt những vướng mắc và nghiệp chướng còn sót lại.

Cách thực hiện phong tục trở mình cho người chết

Người thực hiện

Thông thường, người chịu trách nhiệm chính trong việc trở mình cho người chết là con trai trưởng hoặc con gái trưởng của người đã khuất. Đây là những người con mang nặng ơn dưỡng dục, có vị trí quan trọng trong gia đình và được xem là người nối dõi tông đường, có trách nhiệm lớn nhất trong việc tiễn đưa cha mẹ về nơi an nghỉ cuối cùng. Việc họ tự tay thực hiện nghi thức này thể hiện lòng hiếu thảo tột cùng, sự chăm sóc tận tình và mong muốn người thân được siêu thoát thanh thản. Đối với họ, đây không chỉ là một bổn phận mà còn là một cơ hội cuối cùng để bày tỏ tình yêu thương và sự kính trọng.

Trong trường hợp người đã khuất không có con cái trực hệ, hoặc vì lý do sức khỏe, tuổi tác của con cái không cho phép, vai trò này có thể được chuyển giao cho những người thân cận khác trong gia đình như con rể trưởng, cháu đích tôn, hoặc những người có mối quan hệ ruột thịt thân thiết và có đủ sức khỏe, sự bình tĩnh để thực hiện. Điều cốt yếu là người thực hiện phải có tâm thái thành kính, tập trung và hoàn toàn tự nguyện.

Ngoài ra, trong một số gia đình hoặc địa phương, nếu có sự tham gia của các nhà sư, thầy cúng, hoặc người có kinh nghiệm trong các nghi lễ tang ma truyền thống, họ có thể đóng vai trò hướng dẫn, hỗ trợ, hoặc thậm chí trực tiếp thực hiện một phần của nghi thức, đặc biệt là các lời khấn nguyện tâm linh. Tuy nhiên, dù có sự hỗ trợ bên ngoài, yếu tố quan trọng nhất vẫn là sự hiện diện và tâm niệm của người thân trong gia đình.

Thời điểm cụ thể để thực hiện

Thời điểm cụ thể để thực hiện phong tục trở mình cho người chết là ngay sau khi người bệnh trút hơi thở cuối cùng, khi thân thể vẫn còn mềm mại và thân nhiệt chưa hoàn toàn mất đi. Đây là khoảng thời gian được cho là linh hồn vẫn còn vương vấn bên thể xác, chưa hoàn toàn thoát ly. Việc xoay trở trong giai đoạn này được tin là sẽ giúp linh hồn nhận ra mình đã lìa trần, không còn chấp trước vào thân xác cũ, từ đó có thể ra đi một cách thanh thản hơn. Nếu để quá lâu, thân thể sẽ cứng lại, việc xoay trở trở nên khó khăn và có thể gây cảm giác không thoải mái cho người thân khi thực hiện.

Các bước thực thiện

Trước khi tiến hành nghi thức, điều quan trọng là phải chuẩn bị một không gian yên tĩnh, sạch sẽ và trang nghiêm xung quanh người đã khuất. Có thể sắp xếp lại vị trí, đảm bảo không có vật cản và ánh sáng dịu nhẹ. Đồng thời, người sẽ thực hiện cần chuẩn bị tâm lý thật vững vàng, giữ tâm trí hoàn toàn thanh tịnh, loại bỏ mọi tạp niệm, lo âu hay sợ hãi.

Người thực hiện sẽ từ từ và cẩn trọng xoay thân thể người đã khuất sang một bên (ví dụ, sang phía bên trái). Giữ nguyên tư thế này trong vài giây, với tâm niệm rằng linh hồn đang được hỗ trợ để thoát ly khỏi mọi sự vướng bận của thể xác. Sau đó, lại từ từ và nhẹ nhàng xoay trở thân thể sang phía đối diện (ví dụ, sang phía bên phải), cũng giữ trong vài giây. Mục đích là để đảm bảo không có sự níu kéo nào từ thân xác, giúp linh hồn hoàn toàn tự do. Cuối cùng, nhẹ nhàng đưa thân thể người đã khuất trở về tư thế nằm ngửa ban đầu, ngay ngắn và an lành. Toàn bộ quá trình xoay trở phải diễn ra một cách dứt khoát nhưng không thô bạo. Sự nhẹ nhàng, cẩn trọng trong từng cử động thể hiện lòng tôn kính và tình cảm sâu sắc của người sống.

Trong suốt quá trình xoay trở, người thực hiện hoặc người thân khác có thể đọc lời khấn nguyện (tùy nghi). Thầm niệm hồng danh Đức Phật (ví dụ: "Nam mô A Di Đà Phật") hoặc đọc những lời khấn nguyện ngắn gọn. Lời khấn nguyện không cần phải cầu kỳ, mà quan trọng là xuất phát từ tấm lòng chân thành, bày tỏ mong ước cho vong linh được siêu thoát, không còn vướng bận trần thế. Đây là cách để gửi gắm những lời tiễn biệt cuối cùng, mang lại sự an ủi cho cả người đi và người ở lại.

Những kiêng kỵ khi thực hiện trở mình cho người chết

Phong tục trở mình cho người chết là một nghi thức thiêng liêng, thể hiện lòng hiếu thảo và mong muốn người đã khuất được siêu thoát thanh thản. Tuy nhiên, để nghi lễ này thực sự đạt được ý nghĩa tốt đẹp và tránh những điều không mong muốn, người thực hiện cần nắm rõ và tuân thủ những kiêng kỵ quan trọng.

Đầu tiên và quan trọng nhất, khi thực hiện tục trở mình cho người chết, phải tuyệt đối tránh những hành động thô bạo, giật mạnh hoặc gây tổn thương cho thân thể người đã khuất. Mặc dù người mất đã không còn cảm giác, nhưng việc làm này thể hiện sự thiếu tôn trọng đối với thân xác và có thể khiến người thân còn sống cảm thấy đau lòng, bất an. Mọi cử động cần phải diễn ra một cách hết sức nhẹ nhàng, từ tốn và cẩn trọng.

Thứ hai, một điều kiêng kỵ được truyền miệng rộng rãi là không để nước mắt rơi lên thân thể người đã khuất trong quá trình trở mình, đặc biệt là khi khâm liệm. Theo quan niệm dân gian, nước mắt của người sống có thể khiến linh hồn người đã khuất vương vấn, khó lòng siêu thoát hoặc bị níu kéo lại cõi trần. Dù nỗi đau mất mát là không thể tránh khỏi, người thân cần cố gắng kiềm chế cảm xúc, để người ra đi được an yên và nhẹ nhàng nhất có thể.

Cuối cùng, người thực hiện và những người có mặt cần duy trì một tâm thái bình tĩnh, thành kính và không mang theo những suy nghĩ tiêu cực hay tạp niệm. Mọi hành vi thiếu trang nghiêm, như nói cười lớn tiếng, tranh cãi hay thể hiện sự bất kính, đều được xem là không phù hợp và có thể ảnh hưởng đến không khí thiêng liêng của nghi lễ. Giữ gìn sự tôn nghiêm và thanh tịnh trong từng hành động, từng ý niệm sẽ giúp phong tục trở mình cho người chết phát huy trọn vẹn ý nghĩa của nó, mang lại sự an lành cho cả người đã khuất và gia quyến.

Hy vọng qua chia sẻ của Bồng Lai Viên, bạn đã có cái nhìn toàn diện hơn về phong tục trở mình cho người chết – một nét đẹp văn hóa tâm linh đầy ý nghĩa của dân tộc Việt Nam. Phong tục trở mình cho người chết là một nét văn hóa tâm linh độc đáo, thấm đượm tình người và lòng hiếu thảo của dân tộc Việt Nam. Nó không chỉ là một nghi thức mang ý nghĩa siêu thoát cho người đã khuất mà còn là cách để người sống thể hiện tình yêu thương, sự trọn vẹn bổn phận cuối cùng. Bằng việc hiểu đúng tục trở mình cho người chết là gì, cách thực hiện phong tục trở mình cho người chết một cách chuẩn mực và tuân thủ những kiêng kỵ, chúng ta đang góp phần gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp này.

Tham khảo thêm:

• Cách lập bàn thờ vong cho người mới mất chi tiết nhất
• Chuẩn bị mâm cỗ cúng người mất gồm những gì?
• Các loại khăn tang: Khăn tang màu vàng có ý nghĩa gì?