Liệm (khâm liệm) là quá trình quấn vải liệm và đặt thi thể người đã khuất vào quan tài, chuẩn bị cho việc an táng hoặc hỏa táng, thể hiện lòng hiếu kính và trọn nghĩa tình đối với người đã mất.Theo phong tục cổ truyền, liệm không đơn thuần là nghi thức mai táng mà còn là cách người sống bày tỏ lòng thành kính, giúp linh hồn người mất được siêu thoát. Từ khâu vệ sinh thi thể, mặc trang phục chỉnh tề đến việc bọc vải cẩn thận, mỗi công đoạn đều ẩn chứa những triết lý nhân sinh sâu sắc, phản ánh quan niệm "sống gửi thác về" của cha ông ta. Để hiểu rõ hơn về liệm là gì, quy trình và những điều kiêng kỵ khi liệm, hãy cùng Bồng Lai Viên khám phá chi tiết trong bài viết dưới đây.

Liệm là gì?

Liệm là một thuật ngữ chung trong văn hóa tang lễ của người Việt Nam, dùng để chỉ toàn bộ quá trình chuẩn bị và bó thi hài người đã khuất trước khi đặt vào quan tài. Đây là một nghi thức trang trọng, bao gồm nhiều công đoạn khác nhau, thể hiện sự tôn kính và tình cảm của người sống đối với người đã qua đời, đồng thời mang ý nghĩa tâm linh và chuẩn bị cho hành trình cuối cùng của họ.

Tẩm liệm là gì?

Tẩm liệm là bước khởi đầu trong quá trình liệm, mang ý nghĩa thanh tẩy và chuẩn bị thân thể người đã khuất. Người thân hoặc những người được giao phó sẽ thực hiện việc tắm rửa hoặc lau chùi thi hài một cách nhẹ nhàng, cẩn trọng bằng nước sạch, đôi khi có thêm các loại nước thơm hoặc rượu trắng để làm sạch và khử uế. Hành động này không chỉ là sự tôn trọng về mặt vệ sinh mà còn mang ý nghĩa tượng trưng, gột rửa những bụi trần, giúp người mất ra đi thanh thản và tinh khiết. Trong một số trường hợp đặc biệt, ở những vùng quê xa xôi hoặc theo những tập tục cổ xưa, tẩm liệm còn có thể bao gồm việc sử dụng các loại thảo dược hoặc hương liệu để bảo quản thi hài trong một khoảng thời gian nhất định trước khi khâm liệm, nhưng ngày nay phương pháp này ít được áp dụng. Theo từ nguyên Hán Việt, "tẩm" có nghĩa là thấm, ngâm, gợi lên hình ảnh sự thấm nhuần của sự thanh khiết và trang trọng.

Tẩm liệm là bước khởi đầu trong quá trình liệm

Khâm liệm là gì?

Người thân sẽ lựa chọn những bộ y phục trang trọng nhất, thường là đồ mới, tinh tươm hoặc những bộ trang phục mà người mất yêu quý, trân trọng khi còn tại thế. Số lượng và chất liệu của y phục này tuân theo những tập tục truyền thống của địa phương và điều kiện kinh tế của gia đình. Hành động khâm liệm không chỉ đơn thuần là mặc đồ mà còn là sự gửi gắm niềm mong ước người ra đi được chỉn chu, trang trọng trên hành trình về cõi vĩnh hằng. Mỗi nếp áo, mỗi đường kim mũi chỉ đều chứa đựng tình cảm và sự kỳ vọng của người ở lại. Trong ngôn ngữ đời thường, thuật ngữ "liệm" đôi khi được sử dụng đồng nghĩa với "khâm liệm", nhấn mạnh vào hành động mặc đồ này như một phần quan trọng nhất của quá trình chuẩn bị.

Người thân sẽ lựa chọn những bộ y phục trang trọng nhất để khâm liệm

Tẩn liệm là gì?

Tẩn liệm là bước cuối cùng, khép lại quá trình chuẩn bị thi hài, đó là hành động đặt người đã được khâm liệm và bao bọc cẩn thận bằng vải liệm vào bên trong quan tài. Đây là một khoảnh khắc trang nghiêm, đánh dấu sự hoàn tất của việc chuẩn bị thể xác cho hành trình an nghỉ cuối cùng. "Tẩn" trong tiếng Hán Việt mang ý nghĩa là phong gói tử thi mà để vào hòm, do đó, tẩn liệm chính là hành động nhập quan. Việc đặt thi hài vào quan tài cần được thực hiện một cách nhẹ nhàng, kính cẩn, thể hiện sự tôn trọng và tiễn đưa người thân yêu về nơi yên nghỉ vĩnh hằng. Sau tẩn liệm, các nghi thức tang lễ tiếp theo sẽ được tiến hành theo phong tục và tín ngưỡng của từng gia đình và địa phương.

Tẩn liệm là bước cuối cùng, khép lại quá trình chuẩn bị thi hài

Quy trình khâm liệm chuẩn theo phong tục

Quy trình khâm liệm là một phần quan trọng trong tang lễ, được thực hiện theo thứ tự nghiêm ngặt để đảm bảo sự tôn kính và chu đáo dành cho người đã khuất. Mỗi bước trong quy trình này không chỉ mang tính chất kỹ thuật mà còn hàm chứa ý nghĩa tâm linh sâu sắc, thể hiện lòng hiếu thảo, tình cảm của gia đình với người ra đi.

Vệ sinh thi thể

Bước đầu tiên trong quy trình khâm liệm là vệ sinh thi thể. Thi thể người mất sẽ được tắm rửa sạch sẽ bằng nước ấm hoặc nước pha thảo dược, lau khô và khử mùi hôi. Việc làm sạch thi thể không chỉ giúp người mất được thanh tịnh, sạch sẽ mà còn mang ý nghĩa gột rửa bụi trần, chuẩn bị cho hành trình sang thế giới bên kia. Ngoài ra, một số gia đình còn xức thêm hương liệu hoặc nước hoa nhẹ nhàng để tạo mùi thơm thanh khiết, giúp không gian tang lễ thêm trang trọng.

Vệ sinh thi thể người mất

Mặc đồ thọ trang

Sau khi thi thể đã được vệ sinh sạch sẽ và khử mùi, bước tiếp theo trong quy trình khâm liệm là mặc đồ thọ trang cho người đã khuất. Thọ trang là bộ trang phục dành riêng cho người mất, thường mang màu sắc trắng, đen hoặc lam, tùy thuộc vào phong tục và tập quán của từng địa phương hoặc tín ngưỡng tôn giáo. Bộ trang phục này có thể là áo dài, áo gấm, áo quan hoặc các loại y phục truyền thống, được gia đình chuẩn bị sẵn, thể hiện mong muốn người đã khuất ra đi trong sự chỉnh tề, trang trọng và thanh thản.

Việc mặc đồ thọ trang không chỉ là một thủ tục mang tính hình thức, mà còn là nghi thức chứa đựng lòng thành kính, hiếu thảo của con cháu, mong cho người mất được an yên nơi chín suối. Trong một số phong tục, gia đình còn kèm theo các vật phẩm nhỏ như bùa hộ mệnh, đồng tiền xu hoặc bọc thuốc thảo dược bên trong áo để cầu bình an cho linh hồn người mất. Từng nếp gấp, từng khuy cài đều được thực hiện một cách cẩn thận, chu đáo, thể hiện sự tôn trọng và yêu thương đối với người đã rời xa cõi đời.

Mặc đồ thọ trang cho người mất

Bọc vải liệm

Sau khi người mất đã được mặc đồ thọ trang chỉnh tề, bước tiếp theo trong quy trình khâm liệm là bọc vải liệm. Đây là công đoạn dùng một hoặc nhiều lớp vải quấn quanh thi thể, nhằm giữ gìn và bảo vệ thi thể trước khi đặt vào quan tài. Vải liệm thường được lựa chọn là vải trắng, vải gấm, vải lụa hoặc vải có họa tiết truyền thống, tùy thuộc vào điều kiện gia đình và phong tục từng vùng. Việc bọc vải không chỉ mang ý nghĩa che chở, giữ gìn thể xác mà còn mang giá trị tâm linh sâu sắc, tượng trưng cho sự bao bọc của gia đình, dòng họ, mong người đã khuất được ra đi trong sự thanh tịnh và ấm áp.

Quá trình bọc vải liệm được thực hiện một cách cẩn trọng, từ tốn, với sự tham gia của người thân hoặc những người có kinh nghiệm trong tang lễ. Từng lớp vải được quấn gọn gàng, ngay ngắn, tránh để hở hoặc nhăn nhúm, vì theo quan niệm dân gian, việc quấn không đều có thể mang lại điềm không tốt cho người mất và gia đình. Trong một số phong tục, vải liệm còn được thắt nút hoặc cố định bằng dây lụa, đồng thời có thể kèm theo bùa chú, đồng xu hoặc lá bùa nhỏ đặt trong lớp vải để cầu mong linh hồn người mất được siêu thoát, an yên ở thế giới bên kia.

Sau khi người mất đã được mặc đồ thọ trang chỉnh tề, bước tiếp theo trong quy trình khâm liệm là bọc vải liệm

Đặt vào quan tài

Sau khi thi thể đã được bọc vải liệm cẩn thận, bước cuối cùng trong quy trình khâm liệm là đặt thi thể vào quan tài. Đây là khoảnh khắc trang trọng, xúc động và thiêng liêng nhất trong tang lễ, đánh dấu thời khắc người mất chính thức rời khỏi thế gian, bước vào cõi vĩnh hằng. Việc di chuyển thi thể từ giường liệm sang quan tài đòi hỏi sự nhẹ nhàng, cẩn trọng, tránh để thi thể bị xô lệch hay va chạm mạnh, vì theo quan niệm dân gian, điều này có thể ảnh hưởng không tốt đến linh hồn người mất và vận khí của gia đình.

Khi đặt thi thể vào quan tài, gia đình thường chuẩn bị các vật phẩm tâm linh như tiền xu, bùa chú, thảo dược, gạo, muối đặt kèm theo, với niềm tin giúp người mất có hành trang đầy đủ trên hành trình sang thế giới bên kia. Một số nơi còn đặt thêm vật tượng trưng cho tiền bạc, của cải, hoặc đồ dùng nhỏ để người mất “không thiếu thốn” ở cõi âm. Tư thế đặt thi thể cũng được lưu ý: nằm ngửa, đầu hướng về vị trí hợp phong thủy hoặc theo hướng nhà thờ tổ tiên, tùy theo tập tục từng gia đình, từng vùng miền.

Sau khi thi thể đã an vị trong quan tài, nắp quan tài được đậy hờ hoặc đóng tạm thời chờ đến lễ nhập quan chính thức. Gia đình và người thân có thể tiến hành cúng lễ, đọc kinh, cầu nguyện hoặc niệm Phật tuỳ theo tín ngưỡng, vừa tiễn biệt vừa cầu mong linh hồn người mất được siêu thoát, an yên nơi chín suối.

Sau khi thi thể đã được bọc vải liệm cẩn thận, bước cuối cùng trong quy trình khâm liệm là đặt thi thể vào quan tài

Những điều kiêng kỵ khi khâm liệm

Để hiểu đầy đủ liệm là gì, không chỉ cần nắm rõ các bước trong quy trình mà còn cần lưu ý những điều kiêng kỵ khi khâm liệm. Theo quan niệm dân gian, khâm liệm không chỉ là việc bao bọc thi thể trước khi an táng mà còn là một nghi thức tâm linh quan trọng, ảnh hưởng đến sự an yên của người mất và vận khí của gia đình. Vì vậy, trong quá trình khâm liệm, cần tuyệt đối tránh một số điều sau:

Không được khóc to trong lúc khâm liệm

Khi tìm hiểu liệm là gì, ngoài quy trình thực hiện, cần đặc biệt lưu ý những điều kiêng kỵ khi khâm liệm. Một trong những điều quan trọng nhất là không được khóc to trong lúc khâm liệm. Theo quan niệm dân gian, tiếng khóc lớn dễ khiến linh hồn người mất quyến luyến, không siêu thoát, gây ảnh hưởng không tốt đến người đã khuất và gia đình. Đồng thời, việc giữ không gian yên tĩnh, trang nghiêm trong lễ khâm liệm cũng thể hiện sự tôn kính, nghiêm cẩn. Vì vậy, gia đình thường dặn dò con cháu nén đau thương, chỉ khóc thầm hoặc chờ đến khi lễ nhập quan kết thúc mới bày tỏ cảm xúc.

Không khóc to khi liệm

Không để gương soi trong phòng khâm liệm

Trong quy trình liệm là gì, một điều quan trọng cần lưu ý là không để gương soi trong phòng khâm liệm. Theo tín ngưỡng dân gian, gương có thể phản chiếu hình ảnh linh hồn người mất, gây ra những hiện tượng không may hoặc làm cho linh hồn người đã khuất bị hoảng sợ, không thể siêu thoát. Vì vậy, trong suốt thời gian khâm liệm, gia đình thường che gương hoặc di chuyển gương ra khỏi phòng, để tránh những điềm xấu, đồng thời giữ cho không gian thanh tịnh, nghiêm cẩn. Đây là một trong những kiêng kỵ khi khâm liệm mà gia đình cần tuân thủ để tiễn biệt người mất một cách thành kính và an lành.

Không để gương soi trong khi khâm liệm

Không để mèo nhảy qua thi thể

Một trong những kiêng kỵ khi khâm liệm mà nhiều người không biết là không để mèo nhảy qua thi thể. Theo quan niệm dân gian, mèo, đặc biệt là mèo đen, có thể mang lại điềm xấu nếu nhảy qua thi thể của người đã khuất. Điều này được tin là có thể khiến thi thể sống lại hoặc linh hồn người mất không thể siêu thoát, dẫn đến những rủi ro, tai ương cho gia đình. Vì vậy, trong quá trình khâm liệm, gia đình thường cẩn thận nhốt mèo hoặc các động vật khác ra khỏi khu vực tang lễ để tránh sự cố ngoài ý muốn. Đây là một nghi thức tâm linh quan trọng giúp gia đình giữ được sự an lành và tôn trọng đối với người đã khuất.

Một trong những kiêng kỵ khi khâm liệm mà nhiều người không biết là không để mèo nhảy qua thi thể

Kiêng kỵ về thời gian

Khi thực hiện quy trình liệm là gì, kiêng kỵ về thời gian là một yếu tố không thể bỏ qua. Theo quan niệm phong thủy và tín ngưỡng dân gian, việc lựa chọn thời gian khâm liệm phải được tiến hành vào giờ lành, ngày tốt. Mỗi giờ, mỗi ngày đều có ảnh hưởng nhất định đến vận mệnh người mất và gia đình. Chọn giờ xấu có thể mang lại điềm xui, không may cho gia đình, và theo tín ngưỡng, linh hồn người mất cũng có thể gặp khó khăn trong việc siêu thoát.

Vì vậy, gia đình thường sẽ mời thầy cúng hoặc tham khảo lịch âm dương, thầy phong thủy để xác định thời gian thực hiện nghi lễ khâm liệm sao cho phù hợp, giúp gia đình tránh những điều không may. Kiêng kỵ này thể hiện sự tôn trọng đối với người đã khuất và mong muốn an lành, thanh thản cho linh hồn.

Khâm liệm phải được tiến hành vào giờ lành, ngày tốt

Kiêng kỵ về người thực hiện

Một trong những yếu tố quan trọng trong quy trình liệm là gì là kiêng kỵ về người thực hiện. Theo phong tục và tín ngưỡng dân gian, khâm liệm và các công đoạn liên quan không phải ai cũng có thể tham gia. Chỉ những người có kinh nghiệm, đạo đức và tâm linh vững vàng mới được giao phó nhiệm vụ này. Thông thường, người thực hiện phải là người trong họ tộc, người lớn tuổi hoặc thầy cúng – những người có uy tín và hiểu rõ nghi lễ.

Điều này có lý do tâm linh rất rõ ràng, vì người thực hiện khâm liệm phải có tâm trong sạch, không mang năng lượng tiêu cực, để tránh làm ảnh hưởng đến linh hồn người đã khuất. Việc lựa chọn sai người thực hiện có thể gây xáo trộn năng lượng trong không gian tang lễ, dẫn đến những điều không may cho gia đình. Ngoài ra, cũng có kiêng kỵ về những người có tang hoặc mang thai, vì được cho là sẽ gặp phải tai ương hoặc sự xáo trộn trong công việc khâm liệm.

Thông thường, người thực hiện phải là người trong họ tộc, người lớn tuổi hoặc thầy cúng

Kiêng kỵ về vật dụng

Trong quy trình liệm là gì, một trong những điều kiêng kỵ quan trọng chính là kiêng kỵ về vật dụng. Các vật dụng sử dụng trong tang lễ cần phải lựa chọn cẩn thận để tránh những điều không may. Theo quan niệm dân gian, dao, kéo, gương và các vật sắc nhọn không nên có mặt trong phòng khâm liệm, vì chúng được cho là sẽ cản trở linh hồn người mất không thể siêu thoát, hoặc làm xáo trộn không gian linh thiêng.

Bên cạnh đó, vải vóc sử dụng để bọc thi thể và mặc đồ thọ trang cũng phải phù hợp với phong tục. Các màu sắc và hoa văn trên vải cần phải tuân theo các quy định nhất định. Tránh sử dụng vải có hoa văn lạ, màu sắc sặc sỡ, vì điều này có thể gây ảnh hưởng không tốt đến vận khí của gia đình và linh hồn người mất. Việc chọn lựa vật dụng phù hợp không chỉ là tôn trọng nghi lễ mà còn là sự thể hiện sự kính trọng và mong muốn an lành cho người đã khuất, giúp cho lễ khâm liệm diễn ra một cách suôn sẻ và trang nghiêm.

Các vật dụng sử dụng trong tang lễ cần phải lựa chọn cẩn thận

Hy vọng qua bài viết này, Bồng Lai Viên đã giúp bạn đã hiểu rõ hơn về khái niệm liệm là gì, quy trình khâm liệm, và các bước như tẩm liệm và tẩn liệm. Những nghi thức này không chỉ thể hiện lòng hiếu kính của người sống đối với người đã khuất mà còn mang giá trị tâm linh sâu sắc, thể hiện quan niệm "sống gửi thác về" của người Việt. Bên cạnh đó, việc nắm rõ những điều kiêng kỵ khi khâm liệm giúp gia đình bảo vệ vận khí và tôn trọng linh hồn người mất trong suốt quá trình tang lễ. Hy vọng rằng bài viết này sẽ giúp bạn có cái nhìn sâu sắc hơn về phong tục khâm liệm như thế nào trong văn hóa Việt Nam.

Tham khảo thêm:

• Hạ huyệt là gì? Nghi thức, văn khấn và những điều kiêng kỵ
• Quy trình đưa tang và những lưu ý chi tiết nhất
• 7 Dấu hiệu người mất về nhà bạn cần biết