Trong văn hóa tang lễ truyền thống của người Việt, nhập quan là một trong những nghi lễ quan trọng, đánh dấu một bước chuyển tiếp trong hành trình tiễn đưa người đã khuất về nơi an nghỉ cuối cùng. Vậy nhập quan là gì? Nghi lễ này được thực hiện như thế nào và có những điều gì cần đặc biệt lưu ý? Trong bài viết dưới đây, Bồng Lai Viên sẽ cùng bạn tìm hiểu chi tiết về nghi lễ nhập quan, từ ý nghĩa, thủ tục, đến những lưu ý quan trọng không thể bỏ qua trong từng bước thực hiện – để hiểu hơn về một nét văn hóa đặc trưng trong tang lễ người Việt, nơi mà tình cảm, đạo hiếu và tín ngưỡng hòa quyện làm một.

Nhập quan là gì?

Nhập quan là nghi thức đưa thi hài người đã khuất vào quan tài, chuẩn bị cho các giai đoạn tiếp theo trong tang lễ như phát tang, di quan và an táng. Đây là một trong những nghi thức nhập quan bắt buộc, có mặt trong hầu hết các phong tục tang lễ truyền thống của người Việt. Nghi lễ nhập quan là gì không chỉ đơn thuần là một thủ tục mang tính hình thức, mà nó còn chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc về mặt tâm linh, thể hiện sự tôn kính và lòng tiếc thương vô hạn của gia đình đối với người đã khuất, đồng thời đánh dấu bước chuẩn bị cuối cùng về mặt thể xác trước khi tiến hành các nghi lễ quan trọng tiếp theo như di quan và an táng hoặc hỏa táng.

Nhập quan là nghi thức đưa thi hài người đã khuất vào quan tài

Ý nghĩa của lễ nhập quan trong văn hóa tang lễ Việt Nam

Lễ nhập quan là một nghi thức quan trọng trong phong tục tang lễ của người Việt, mang ý nghĩa sâu sắc về cả tâm linh lẫn văn hóa. Về mặt tâm linh, nghi thức này giúp người đã khuất được an nghỉ, linh hồn không bị lạc lối, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình siêu thoát. Theo quan niệm dân gian, việc đặt thi hài vào quan tài đúng cách sẽ giúp người chết "về với tổ tiên" một cách trang nghiêm và bình an. 

Về mặt văn hóa, lễ nhập quan thể hiện lòng hiếu thảo, sự tôn kính của con cháu đối với người đã mất, đồng thời khẳng định giá trị truyền thống "uống nước nhớ nguồn" của dân tộc. Ngoài ra, nghi thức này còn có ý nghĩa thực tiễn, giúp bảo quản thi hài, đảm bảo vệ sinh và chuẩn bị cho các nghi lễ tiếp theo như phát tang, thành phục. Trong xã hội hiện đại, dù có nhiều thay đổi nhưng lễ nhập quan vẫn được duy trì như một nét đẹp văn hóa, gắn kết tình cảm gia đình và lưu giữ những giá trị nhân văn sâu sắc.

Lễ nhập quan là một nghi thức quan trọng trong phong tục tang lễ của người Việt

Nghi thức nhập quan theo phong tục Việt

Nhập quan là một trong những nghi lễ quan trọng nhất trong phong tục tang lễ của người Việt. Lễ nhập quan được thực hiện theo một quy trình nghiêm ngặt, thể hiện sự tôn kính đối với người đã khuất. Dưới đây là các bước chi tiết trong thủ tục nhập quan cho người chết theo truyền thống Việt Nam.

Vệ sinh và chuẩn bị quan tài

Trước khi đưa thi hài vào, quan tài sẽ được vệ sinh sạch sẽ từ trong ra ngoài, đảm bảo không còn bất kỳ tạp chất nào. Mọi dấu vết bụi bẩn sẽ được lau chùi cẩn thận, nhằm tạo nên không gian thanh tịnh, tránh bất kỳ sự ô uế nào khi đón nhận linh hồn người đã khuất. Bên trong quan tài sẽ lót vải mềm mại, chất liệu và màu sắc của lớp lót này có thể thay đổi tùy theo phong tục từng vùng miền hoặc điều kiện của gia đình.

Đặc biệt, theo tập tục ở một số vùng miền, người ta còn cẩn thận rải một lớp trà khô xuống đáy quan tài. Hành động này không chỉ được tin rằng có tác dụng hút ẩm, giữ cho môi trường bên trong quan tài khô thoáng, góp phần bảo quản thể hài trong những ngày diễn ra tang lễ, mà còn mang ý nghĩa tượng trưng về sự thanh lọc, xua đuổi những điều không tốt và mong muốn người đã khuất được an yên. Cùng với trà, người nhà có thể rải thêm một lớp giấy tiền vàng, cánh hoa hoặc các vật phẩm tượng trưng khác, thể hiện những ước nguyện tốt đẹp cho hành trình của người đã khuất ở thế giới bên kia.

Trước khi đưa thi hài vào, quan tài sẽ được vệ sinh sạch sẽ

Chọn thời điểm nhập quan

Việc chọn thời điểm nhập quan là một khâu then chốt, thể hiện sự giao thoa giữa tín ngưỡng và tập tục trong tang lễ truyền thống của người Việt. Quyết định này thường không chỉ dựa trên sự thuận tiện về mặt thời gian mà còn chịu ảnh hưởng sâu sắc từ những quan niệm tâm linh về ngày giờ tốt xấu. Theo đó, gia đình sẽ cẩn trọng tham khảo ý kiến của những người có kinh nghiệm, hoặc các thầy cúng, để xác định thời điểm lễ nhập quan mang lại sự an lành cho linh hồn người đã khuất và tránh được những điều không may mắn cho những người còn sống.

Chọn thời điểm nhập quan phù hợp

Di chuyển thi hài

Sau khi đã chọn được thời điểm nhập quan thích hợp, thi hài người đã khuất sẽ được di chuyển từ nơi quàn (thường là giường hoặc chiếu) đến vị trí đặt quan tài. Công việc này thường được thực hiện bởi những người thân trong gia đình, thường là con cháu hoặc những người đàn ông khỏe mạnh. Số lượng người tham gia di chuyển thường là chẵn, thể hiện sự nâng đỡ và đưa tiễn một cách trang trọng.

Trong quá trình di chuyển, người nhà thường đi theo hướng dẫn của người chủ lễ (thầy cúng hoặc người cao niên có kinh nghiệm). Thường thì đầu của người đã khuất sẽ được di chuyển ra trước. Bước chân của những người khiêng cần đều và chậm rãi, tránh vấp ngã hoặc làm xóc thi hài.

Sau khi đã chọn được thời điểm nhập quan thích hợp, thi hài người đã khuất sẽ được di chuyển vào quan tài

Xem thêm: 

• Quy trình đưa tang và những lưu ý chi tiết nhất
• Hạ huyệt là gì? Nghi thức, văn khấn và những điều kiêng kỵ
• Lễ bái quan là gì? Ý nghĩa và nghi thức thực hiện chi tiết

Đặt thi hài vào quan tài

Đặt thi hài vào quan tài là một bước quan trọng và trang nghiêm trong nghi thức nhập quan. Sau khi quan tài đã được chuẩn bị cẩn thận và thi hài đã được di chuyển đến gần, người thân sẽ thực hiện việc đặt thi hài vào bên trong. Thông thường, công việc này được thực hiện một cách nhẹ nhàng và tôn kính bởi những người con cháu hoặc người thân có sức khỏe. Số lượng người tham gia thường là chẵn, tượng trưng cho sự nâng đỡ và đưa tiễn một cách chu đáo.

Khi đặt thi hài, người ta thường chú ý đến tư thế nằm. Theo phong tục truyền thống, thi hài thường được đặt nằm thẳng, đầu hướng về phía trong của quan tài (tùy theo tập quán địa phương có thể có sự khác biệt). Người nhà sẽ cẩn thận chỉnh sửa y phục và các vật phẩm khâm liệm sao cho chỉnh tề.

Đặt thi hài vào quan tài là một bước quan trọng

Đặt các vật phẩm đi kèm

Đặt các vật phẩm đi kèm là một phần trong nghi thức nhập quan, thể hiện những phong tục và tín ngưỡng đa dạng của người Việt. Sau khi thi hài đã được đặt ngay ngắn vào trong quan tài, người thân sẽ cẩn thận đặt thêm những vật phẩm có ý nghĩa đặc biệt theo cùng. Tùy theo từng gia đình và địa phương, những vật phẩm này có thể khác nhau. Một số nơi có tục lệ đặt tiền lẻ, gạo hoặc vôi bột vào trong quan tài với mong muốn người đã khuất có đủ lộ phí cho hành trình ở thế giới bên kia, hoặc để trừ tà, xua đuổi những điều không may mắn.

Ngoài ra, những đồ dùng cá nhân quen thuộc mà người đã khuất yêu thích khi còn sống cũng có thể được đặt vào, như kính lão, tràng hạt, hoặc một vật kỷ niệm nào đó. Hành động này thể hiện sự tưởng nhớ và mong muốn người đã khuất cảm thấy ấm áp, như đang ở bên cạnh những vật dụng thân quen. Ở một số vùng miền, đặc biệt là trong các gia đình theo đạo Phật, người ta có thể rải thêm cánh hoa, giấy tiền vàng hoặc các vật phẩm tâm linh khác với hy vọng cầu nguyện cho linh hồn người đã khuất được siêu thoát và an lạc.

Rải hoa và đồng xu

Đậy nắp quan tài

Sau khi các vật phẩm được đặt đầy đủ trong quan tài và thi hài đã được sắp xếp đúng vị trí, bước cuối cùng trong nghi thức nhập quan là đậy nắp quan tài. Thông thường, nắp quan tài sẽ được đóng chặt, và trong một số nghi lễ, gia đình sẽ sử dụng một loại dây vải đỏ hoặc dây chỉ để buộc nắp quan tài lại, với niềm tin rằng điều này sẽ giúp bảo vệ linh hồn người quá cố khỏi các linh hồn xấu. Sau khi nắp quan tài được đậy, ở một số nơi có tục lệ dùng đinh hoặc ván gỗ để cố định tạm thời, hoặc có thể để hờ cho đến khi di quan. Việc này tùy thuộc vào phong tục địa phương và quan niệm của gia đình.

Gia đình sẽ sử dụng một loại dây vải đỏ hoặc dây chỉ để buộc nắp quan tài lại

Thực hiện các nghi lễ sau nhập quan

Sau khi nghi thức nhập quan hoàn tất, một loạt các nghi lễ tiếp theo sẽ được gia đình thực hiện theo tín ngưỡng và phong tục địa phương. Thường trên linh cữu sẽ có đèn và hương cháy liên tục. Các bữa cơm cúng được dâng lên vào những thời điểm nhất định. Tùy theo tôn giáo, các nghi lễ đọc kinh cầu siêu sẽ được tiến hành. Nghi lễ phát tang cũng thường diễn ra sau đó, với việc trao tang phục cho người thân. Người nhà sẽ thay phiên nhau canh giữ thi hài trong thời gian quàn. Bên cạnh đó, tùy theo từng vùng miền có thể có thêm các nghi lễ đặc trưng khác. Đồng thời, gia đình cũng bắt đầu chuẩn bị cho lễ di quan và an táng hoặc hỏa táng.

Sau khi nghi thức nhập quan hoàn tất, một loạt các nghi lễ tiếp theo sẽ được gia đình thực hiện

Nhập quan kiêng tuổi - Những điều cần biết

Khi tiến hành nhập quan, người Việt cũng rất chú trọng đến việc kiêng kỵ tuổi tác, vì theo quan niệm dân gian, việc chọn người tham gia vào các nghi lễ tang lễ, đặc biệt là nhập quan, có thể ảnh hưởng đến vận mệnh của gia đình và linh hồn người đã khuất. Mỗi tuổi đều có những kiêng kỵ riêng, vì vậy, gia đình cần hết sức lưu ý khi lựa chọn người thực hiện nghi thức này.

Theo đó, khi tiến hành lễ nhập quan, người ta thường tìm hiểu và tránh những người có tuổi được cho là không hợp với tuổi của người đã khuất. Các mối quan hệ tương khắc trong 12 con giáp (tứ hành xung) thường được đặc biệt lưu ý. Ngoài ra, những người có tuổi "tam hợp" với người đã khuất trong một số trường hợp cũng được khuyên nên hạn chế tham gia vào các công đoạn quan trọng như khâm liệm và nhập quan.

Lý do cho việc nhập quan kiêng tuổi xuất phát từ niềm tin rằng những người có tuổi hợp hoặc kỵ với người chết có thể bị ảnh hưởng tiêu cực, thậm chí bị "bắt theo" hoặc gặp phải những điều xui rủi trong cuộc sống. Do đó, việc tuân thủ các quy tắc kiêng kỵ này được xem là một biện pháp phòng ngừa, mang lại sự an tâm cho gia đình.

Để xác định tuổi nào cần kiêng kỵ khi nhập quan, gia đình thường tìm đến sự tư vấn của các thầy cúng hoặc những người có kinh nghiệm trong việc xem xét các yếu tố tử vi, bát tự. Họ sẽ dựa vào tuổi, ngày giờ mất của người đã khuất và tuổi của những người thân để đưa ra lời khuyên phù hợp.

Trong trường hợp không thể tránh khỏi việc người có tuổi xung khắc tham gia vào nghi thức nhập quan, có một số biện pháp hóa giải được áp dụng, chẳng hạn như người đó có thể tránh mặt trong một khoảng thời gian nhất định của nghi lễ, hoặc mang theo các vật phẩm trừ tà như nhánh tỏi, hoặc sau khi tham dự tang lễ sẽ tắm bằng nước lá bưởi hoặc bước qua chậu lửa để "hơ đốt vía".

Khi tiến hành nhập quan, người Việt cũng rất chú trọng đến việc kiêng kỵ tuổi tác

Lưu ý quan trọng khi nhập quan

Khi thực hiện lễ nhập quan, ngoài các nghi thức truyền thống, có một số lưu ý quan trọng cần được gia đình và người thực hiện nghi lễ chú ý để đảm bảo sự tôn nghiêm, đúng phong tục và tránh những điều không may mắn. Dưới đây là những điều cần lưu ý trong quá trình nhập quan:

Chọn giờ nhập quan tốt

Theo phong thủy, giờ hoàng đạo là giờ tốt, giúp công việc diễn ra thuận lợi, bình an. Vì vậy, khi chọn giờ nhập quan, gia đình nên tham khảo các lịch hoàng đạo để lựa chọn thời điểm phù hợp nhất. Các giờ này thường được phân định rõ trong các cuốn lịch âm, và người ta tin rằng giờ hoàng đạo sẽ mang đến may mắn cho linh hồn người đã khuất. Ngoài việc chọn giờ hoàng đạo, gia đình cũng cần cân nhắc tuổi của người đã khuất để chọn giờ phù hợp. Theo truyền thống, người xưa tin rằng việc chọn giờ nhập quan hợp với tuổi của người mất sẽ giúp linh hồn thanh thản và dễ dàng siêu thoát. Ví dụ, nếu người mất thuộc tuổi Hợi, có thể cần phải tránh những giờ có liên quan đến các con giáp tương khắc.

Chọn giờ hoàng đạo tốt khi nhập quan

Thực hiện trang nghiêm và thành kính

Khi tiến hành nghi lễ nhập quan, gia đình cần tạo ra một không gian trang nghiêm, yên tĩnh và tôn trọng. Các thành viên trong gia đình và những người tham gia cần giữ thái độ nghiêm túc, không nói chuyện ồn ào hay làm gián đoạn nghi lễ. Trước khi bắt đầu, gia đình nên chú ý đến sự sắp xếp của không gian tang lễ, đảm bảo rằng không gian đó không bị xáo trộn và thể hiện được lòng kính trọng đối với người đã khuất.

Trong suốt nghi lễ, từ việc rải các vật phẩm đi kèm vào quan tài, đến việc đóng nắp quan tài, tất cả cần được thực hiện trong sự thành kính và tâm thành. Người chủ tang hoặc người thực hiện các nghi thức cần chú ý để từng động tác được làm chậm rãi, tỉ mỉ và đầy tôn trọng, không vội vàng hoặc có hành động thiếu nghiêm túc.

Khi tiến hành nghi lễ nhập quan, gia đình cần tạo ra một không gian trang nghiêm

Chú ý đến tư thế của thi hài

Khi đưa thi hài vào quan tài, phải chú ý đặt thi hài sao cho nằm ngay ngắn, đầu quay vào trong, chân hướng ra ngoài. Đây là cách đặt thi hài được cho là đúng nhất và thể hiện sự tôn trọng, bảo vệ linh hồn người đã khuất. Việc đặt thi hài thẳng và ngay ngắn cũng giúp tạo ra sự yên ổn cho linh hồn của người đã khuất.

Một trong những lưu ý quan trọng khi đặt thi hài vào quan tài là phải chú ý đến hướng đầu. Theo phong thủy, đầu của người đã khuất nên được đặt theo hướng thuận lợi, tốt đẹp. Mỗi gia đình và mỗi vùng miền có thể có những quy định khác nhau về hướng đầu, nhưng theo thông thường, hướng đầu của thi hài sẽ được quay về hướng Đông hoặc hướng Nam, những hướng được cho là mang lại sự bình yên và may mắn cho linh hồn người đã khuất.

Khi đưa thi hài vào quan tài, phải chú ý đặt thi hài sao cho nằm ngay ngắn

Cẩn trọng khi di chuyển

Khi di chuyển thi hài, gia đình và người tham gia phải giữ thái độ trang nghiêm, không được làm ồn ào hay thể hiện hành động thiếu tôn trọng. Thi hài cần được di chuyển một cách nhẹ nhàng và cẩn thận. Trong nhiều gia đình, việc di chuyển thi hài được thực hiện với sự giúp đỡ của nhiều người, đặc biệt là những người có kinh nghiệm trong nghi lễ tang lễ. Thi hài không nên bị va đập hay làm xáo trộn trong suốt quá trình di chuyển. Mọi người cần hỗ trợ nhau sao cho thi hài luôn được giữ ổn định và không có sự thay đổi tư thế.

Khi di chuyển thi hài, gia đình và người tham gia phải giữ thái độ trang nghiêm

Đậy nắp quan tài cẩn thận

Trước khi đóng nắp, gia quyến thường thắp hương khấn vái, cầu mong cho linh hồn người đã khuất được siêu thoát, ra đi thanh thản. Việc đậy nắp phải được thực hiện cẩn thận, chắc chắn, tránh sơ suất có thể ảnh hưởng đến thi hài cũng như tâm linh của người mất.Sau khi đã đậy nắp quan tài, tuyệt đối không để ai mở lại nắp quan tài, trừ khi có lý do đặc biệt và hợp lý. Theo phong tục, việc mở nắp quan tài sau khi đã đậy là điều kiêng kỵ, vì điều này có thể gây ra những tác động xấu đến linh hồn người đã khuất, làm ảnh hưởng đến sự thanh thản của họ.

Trước khi đóng nắp, gia quyến thường thắp hương khấn vái, cầu mong cho linh hồn người đã khuất được siêu thoát

Lễ nhập quan là bước khởi đầu trong chuỗi nghi thức tiễn biệt người đã khuất. Việc thực hiện đầy đủ, trang nghiêm thủ tục nhập quan cho người chết không chỉ thể hiện lòng hiếu đạo mà còn giúp giữ gìn nếp sống văn hóa tâm linh của dân tộc. Hy vọng bài viết mà Bồng Lai Viên chia sẻ đã giúp bạn hiểu rõ nhập quan là gì, các nghi thức nhập quan cũng như những điều kiêng kỵ khi nhập quan cần đặc biệt lưu ý.

Tham khảo thêm:

• Người sắp chết thấy gì? 10 hiện tượng phổ biến nhất
• Đi viếng đám ma nên mua gì để thể hiện lòng thành
• Liệm là gì? Quy trình khâm liệm và những kiêng kỵ cần biết